Şiir, Edebiyat, Kültür, Sanat

30 Mart 2017 Perşembe

Déjà vu


"Dışarda, kalabalığın arasında, öteki çiftlerden tek ayrılıkları kol kola yürümeyişleriydi. Sinemaya girip salonun en arka sırasına oturdukları zaman bu ayrılık da ortadan kalktı. Artık bütün arka sırada oturan çiftler gibiydiler. İçeri girer girmez, sanki vakit hesaplayıp da gelmişler gibi, salon kapılarının açılıp ışıklarının yanması onları sevindirmişti. Yoksa dış salonda kalıp bekleyeceklerdi. Karanlıkta boş yerlere doğru iteklenmekten iğrenirdi. Çevresine baktı. Pek kalabalık sayılmazdı. Güler'in sesini duydu:

-Ne düşünüyorsun?

-Sinemaya girenlerde ortak bir duygu olduğunu düşünüyorum, dedi. Film görmeye gelenlerde elbet. Çünkü bu salon başka amaçlar için de kullanılıyor. Yağmur dininceye dek beklemeye, ısınmaya, uyumaya, yanına oturacak tanımadığı bir kadınla ya da erkekle sürtünmeye gelenler çoğu. Localar var, ucuz randevu evi odacıkları. Arka sıralarda öpüşmeye gelenler var. Salt film görmeye gelenler salon tenha olsun isterler. Yanlarındaki koltuğun sahibi olup olmadığına sorana kızarlar. Gürültü olmasın, öksüren, sümküren, konuşan, gülen olmasın isterler. Sinemanın güzel sanatlardan biri olduğuna en büyük kanıt bence bu. Ama olmadığına da bu. Çünkü her zaman gülen, öksüren, sümküren bulunur.

-Biliyor musun, yanıma mendil almayı unutmuşum. Ya burnum akarsa?

Işıklar söndü. Hanidir hep bu anı beklediklerini düşündü. İşte Güler hiç kıpırdamadan ona doğru geliyordu. Sol koluyla omuzlarından sardı. Dudakları onunkileri buldu. Artık konuşmayacaklardır. "Değil, yalnız etimiz konuşacak. Dudaklar sesleri kesip biçerler. İnsanın et olmayan tek yeri beyni değil mi? Et beyinli! Bir insan için söylenebilecek en ağır horlama sözü. Et beyinli! Ya bu birbirinde ezilen dudakları, bu acıta acıta sıkan elleri yöneten ne? Omurilik mi? Ondan mı murdarilik demişler? İki apayrı et nasıl oluyor da birbirinin dilini böyle kesin, kolayca anlayıveriyor? Ya bu oburluk, bu duymazlık! Korkunç şey demişti. En korkuncu bu değil mi?" Dudaklarını çekti. Güler'in gözkapakları aralanırken yeniden onun yüzüne eğildi. Bu kere, yarı karanlıkta da olsa, salt ona bir yabancınınkiymiş gibi gelen şişkin yüzünü göstermemek için öptüğünü sanıyordu. Çünkü öpülürken Güler'in gözleri hep kapalı dururdu. "Açma gözlerini sakın. Açarsan belki yalnız, şişmiş bir burunla iki şişik göz göreceksin. Yoksa aldırmaz mısın? Yoksa seni böyle başkaları da öptü mü?" Avucunda kıpırdayan eli bütün gücüyle sıktı. Güler ufalır gibi oldu; ağzının içine inledi. Ayrıldılar. Baktı perdedeki adam  bir kadını öpüyordu. İşte her yerde buydu. Birden kulağının dibinde fısıltıdan bile yavaş bir ses duydu.

-Al bak kırdın onu.

Kucağına uzanan eli aldı. Uzun zaman bırakmadı. Sıcaktı, kuruydu. Öpüşürken ona durmadan büyüyorlarmış gibi gelen burnu, yanakları, dudakları yeniden küçülmeye başladılar. Yanında, başı omzuna dayalı oturan bu kızı, konuşmadığı, yüzünü ona uzatmaya kalkışmadığı için sanki daha çok seviyordu. Saçları boynundaydı. Kulağı kaşınıyordu. Bir daha gelirlerse onu sağına oturtacaktı. Yer gösteren kızın tuttuğu solgun ışıkta önlerinden, dizlerine sürtünerek bir kadınla bir erkek geçti. Yanındaki bu yerlere oturur oturmaz sarıldılar. Onlara yol açarken birbirine yaslanan bacaklarını çekmediler. Koluyla Güler'in başını kaldırıp kulağına eğildi. Önce bu kulağı öptü; sonra,

-Çıkalım mı diye sordu.
-Çıkalım."

Yusuf Atılgan, Aylak Adam, syf.73,74      

29 Mart 2017 Çarşamba

Dün



"Dün her şey daha güzeldi
Ağaçlarda müzik
Saçlarımda rüzgâr
Ve senin uzanan ellerinde
Güneş" (syf.6)

"Akşamları fabrikadan çıkınca alışveriş etmeye ve yemek yemeye yetecek çok az zamanımız kalır. Ertesi gün işe yetişebilmek için çok erken kalkmamız gerekmektedir. Kimi zaman iş için mi yaşadığımı yoksa yaşamak için mi işe gittiğimi düşünürüm.

Ne yaşam ama?
Tekdüze iş.
Acınası maaşlar.
Yalnızlık
Yolande.
Dünyanın çeşitli yerlerinde Yolande'lar olmalı, Binlercesi.
Güzel ve sarışın, az çok salak.
Bir tanesi seçilir ve birlikte yaşanılır.
Ama Yolande'lar yalnızlığı dindiremez." (syf.28)

"Gözlerim var yalnızca.
Bulanık bir suda yüzen buğulu ve hüzünlü bir çift göz.
Bu gözleri, bir miktar değersiz yabancı para karşılığında bit pazarından aldım. Başka bir şey etmiyordu." (syf.37)

"İnsan ancak bir baltaya sap olamayınca yazar olur." (syf.61)

"Zaman yırtılıyor. Çocukluğun puslu toprakları nerede? Ya o karanlık uzaydaki eliptik güneşler nerede? Boşluğa düşmüş yol nerede? Mevsimler anlamını yitirdi. Yarın? Dün? Bu sözcüklerin anlamı ne? Yalnızca şimdiki zaman var. Bir bakıyorsunuz kar yağıyor. Bir bakıyorsunuz yağmur. Güneş açıyor, rüzgâr esiyor. Tüm bunlar şimdide. Bunlar olmadı, olmayacak. Şimdi var. Hep var. Hepsi birden var. Çünkü olaylar bende yaşıyor, zamanda değil. Ve bendeki her şey şimdiki zamanda.

Dün göl kıyısına gittim. Sular simsiyah ve çok karanlık artık. Her akşam, dalgaların arasından birkaç unutulmuş gün yolculuğa çıkar. Denizde yol alırcasına ufka doğru giderler. Ama deniz buraya çok uzak! Her şey öylesine uzak ki.

Sanırım yakında iyileşirim. içim de ya da uzayda bir şey kırılacak. Bilinmedik yüksekliklere tırmanacağım. Dünyada yalnızca hasat, katlanılmaz bekleyiş ve ifade edilemez sessizlik var." (syf.66)

Agota Kristof, Dün
Çeviri: Ayşe İnce Kurşunlu

22 Mart 2017 Çarşamba

"Yürek olmadan hiçbir yere ulaşamazsın."


"Yüreğini açamaman benim yüzümden mi acaba" diye sordu kız. "Ben senin yüreğine yanıt veremediğim için mi yüreğin sımsıkı kapanmış halde?"

İkimiz her zamanki gibi eski köprünün ortasındaki ırmak içi adacığa inmek için yapılmış merdivenlerde oturmuş, ırmağa bakıyorduk. Ay tüm soğukluğuyla küçük bir kırıntı haline gelmiş, suyun yüzeyinde salınıyordu. Birilerinin ırmak içi adacığa bağladığı kayık, suyun sesini hafifçe bozuyordu. Dar merdivende yan yana oturduğumuz için kızın sıcaklığını sürekli omzumda hissedebiliyordum. Garipti. İnsanı insan yapan sıcaklığıydı. Fakat yürekle, vücudun ısısı arasında hiçbir ilişki yoktu.

"Öyle değil" dedim. "Yüreğimi tam olarak açamamam sanırım tamamen kendimden kaynaklanıyor. Ben kendim, kendi yüreğimi tam olarak netleştiremiyor, o yüzden karmaşa yaşıyorum."

"Yürek denilen şeyi sen bile tam olarak anlayamıyor musun?"

"Bazı durumlarda" dedim. "Üzerinden çok uzun zaman geçtikten sonra anlayabildiğim durumlar olduğu gibi, o an artık, iş işten geçmiş de olabiliyor. Çoğu durumda, biz kendi yüreklerimizi tam olarak netleştiremeden harekete geçmeyi seçeriz. Bu da herkesin aklının karışmasına yol açar."

"Bana yürek dediğin şey çok eksikleri olan bir şeymiş gibi geliyor" dedi kız, gülümseyerek.

Ay ışığı altında ceplerimden çıkardığım ellerime baktım. Ay ışığıyla beyazlaşan ellerim o küçük dünyada tastamam durdukları halde, konulacak yeri kaybolmuş bir çift heykel gibiydi.

"Ben de aynı kanıdayım. Çok fazla eksikleri var" dedim. "Fakat iz bırakıyor. Biz de o izleri sonradan takip edebiliyoruz. Karın üzerine düşen ayak izlerini takip edermiş gibi."

"İzler bir yere ulaşıyor mu?"
   
"Kendine" dedim. "Yürek öyle bir şey işte. Yürek olmadan hiçbir yere ulaşamazsın."

Haruki Murakami, Haşlanmış Harikalar Diyarı ve Dünyanın Sonu, syf.241-242
Çeviri:Hüseyin Can Erkin

19 Mart 2017 Pazar

Görüldü


“Görüldü” kimi özlediğimiz
Neyi sevdiğimiz, istediğimiz “görüldü”
Öfkeliysek hangi dağlara vurup
Kederliysek hangi suları izlediğimiz
“Görüldü”
Selamımız ve dikenlerimiz

İçimizde, derinde
Derin denizlerin yaslı göllerin dibinde
Bir umumuz vardır sileriz
Parlatırız gece gece
Damgasız işaretsiz.

Gülten Akın. Ağıtlar Ve Türküler, syf.202

17 Mart 2017 Cuma

Sınırın Güneyinde, Güneşin Batısında


"Korkuyorum" dedi. "Bu aralar kendimi kabuksuz bir salyangoz gibi hissediyorum."

"Ben de korkuyorum" dedim. "Kendimi perdesiz ayaklı bir kurbağa gibi hissediyorum.

Yüzüme bakıp gülümsedi.

Hiç konuşmadan binanın gölgeli tarafına giderek birbirimize sarılıp öpüştük, kabuksuz bir salyangoz ve perdesiz ayaklı bir kurbağa. Onu kendime doğru çektim. Dillerimiz hafifçe birbirine değdi. Gömleğinin üstünden göğüslerini hissediyordum. Karşı koymadı. Yalnızca gözlerini kapatarak iç çekti. Memeleri küçüktü ve sanki sırf bu sonuç için tasarlanmış gibi tam avucumun içine oturuyordu. Elini kalbimin üzerine koydu ve eli ile kalbimin atışı bir oldu. Kendi kendime, o Şimamato değil, dedim. Bana Şimamato'nun verdiklerini veremez. Ama işte karşımda, tamamen bana ait, benim için elinden geleni yapıyor. Onu nasıl incitebilirim?

O zamanlar bilmiyordum. Birini tekrar düzelemeyecek kadar kötü kırabileceğimi. İnsan, sadece var olarak diğer bir insanda dönüşü olmayan yaralar açabiliyordu.

Haruki Murakami, Sınırın Güneyinde, Güneşin Batısında, syf.28
Çeviri: Pınar Polat


16 Mart 2017 Perşembe

Osmanlıyı özleyenlerin bilmesi gerekenler


Hollanda krizini ekranlardan izlerken Ankara'da Hollanda elçilik binası ile Hollanda Türk konsolosluğu önünde gösteri yapan vatandaşlarımızın bir kısmının ellerinde taşıdıkları "Kayı Boyu" nu simgeleyen mavi  beyaz flamalar dikkatimi çekti. O vatandaşlarımıza hem Ankara hem de Hollanda'nın başkenti Rotterdam'da Kayı Boyu flamasını taşıttıran duygunun adı neydi? Özenti, özlem, aidiyet mi diye epeyce düşündüm. 

Bir kişinin kendini herhangi bir yere, ulusa, kimliğe, ideolojiye ait hissetmesi olağandır. Aidiyet duygusu şiddete yönelmediği sürece hukuken herhangi bir suç unsuru oluşturmaz. Özenti ve özlem de öyle. Bu duygular özneldir. Kişiye özeldir. Ama sebepleri, niçinleri, nasılları tartışılabilir.

Osmanlıyı özleyenlere şu soruları sormak isterdim. Osmanlı'nın neyini özlüyorsunuz? Otakratik yönetim biçimini mi? Din devlet ilişkilerini mi? Sosyo-kültürel, iktisadi yapısını mı? Sahi neyini?

Altını çizerek söylüyorum. Söyleyeceklerimin yanlış yerlere çekilmesini kesinlikle istemiyorum. Niyetim sadece okuduğum bir kitaptan yapacağım alıntılarla kısa bir durum tespiti oluşturmak. Bakınız öncelikle şunu kabullenelim. Osmanlı toplumu modern bir toplum yapısına sahip değildi. Osmanlı toplumunda teb'a durumundan öteye geçemeyen halkın kendisini yönetenlerden bir şey talep etme gücü, cesareti, bilgisi de yoktu. Bu tespite Şeyh Bedrettin, Celali, Şahkulu ayaklanmalarını örnek göstererek itiraz edenler olabilir ama bu eylemler Osmanlı tarihinde  tıpkı çöldeki birkaç damla yağmur gibidir ve Osmanlı genel tarihi manzarasını değiştirmez. 

"Osmanlı toplumu eylem sosyolojisi açısından dikkate alındığında kendi tarihlerini üretecek bir aktör konumunda olmayıp, teb'a  olmakla tarihin akışına seyirci kalan edilgen bir kalabalık görüntüsü vermektedir. Bu görüntünün sürekliliği topluma uzun yıllar enjekte edilen, temeli kültüre dayalı ancak dinî olarak tezahür eden kutsallaştırılmış düşüncelerle pekiştirilmiştir. Oysa toplumların hareketliliği sahip oldukları düşüncelerin yanında içinde bulundukları zaman ve mekân boyutlu şartlarda oluşan insan-eşya ilişkileri çerçevesinde meydana gelmektedir. Bu durumda tarihsel eylemin aktörleri olan insanlar, otakratik, keyfi düşüncelerden hareketle değil, bizzat insanın eşya ve yaşadığı evrendeki çevre ile ilişkisinden, mevcut durumlar hakkındaki düşüncelerinden hareketle belirli bir değişim yapabilirler. Aksi halde ister klasik isterse modern görünümler altında olsun güdülen ya da güdümlenen bir toplumun değişimi yakalaması mümkün değildir.(1) 

Horatius'un bir sözü var. "Korku içinde yaşayan asla hür değildir."

Sultan Abdülaziz'e yazdığı bir mektuba "Padişahların sarayına en güç giren şey doğruluktur" diye yazarak başlayan ve bir süre sürgün yaşadığı Paris'te Jön Türk hareketinin önderliğini de yapan Mustafa Fazıl Paşa korku ve baskı altında yaşayan Osmanlı halkında fıtrî zekânın günden güne zayıfladığına dikkat çeker.

Korku ve baskının altında ezilen ruhların oluşturduğu ortamlarda ne derecede hür irade ve özgürlükten söz edilebilir. Böyle bir toplumun içinde düşünen, üreten beyinlerin gelişmesi de elbette beklenemez.(2)

Mevzu derin. Kaz kaz bitmez. Netice itibariyle Osmanlı'da merkez ve çevresindeki halk birbirinden kopuktur. Merkez taşraya kuşku ile bakmaktadır. Merkez ile çevre arasında ekonomik değişkenler mevcuttur. Merkez askeri bir yapıya sahip olduğu için devletin bürokratik çekirdeğinin çevre üzerinde etkisi her alanda kendi ağırlığını hissettirmektedir. Bu yapı içerisinde oluşan sosyo-kültürel durumu Ziya Gökalp şöyle özetliyor.

"Her millette yanyana yaşayan iki zümre görülür: bunlardan birine halk diğerine güzide (seçkinler) denilir. Ancak bizim dışımızdaki milletlerde bizde olduğu gibi hiçbir zaman katı bir ayrılık yoktur. (...) Başka kavimlerde resmi medeniyetle halk medeniyeti o kadar açık bir suretle ayırt edilmez. Türklerde ise bu ayrılık ilk bakışta göze çarpar. Türklerde resmi lisandan, edebiyattan, ahlaktan, hukuktan, iktisadiyattan, teşkilattan büsbütün başka bir halk lisanı, edebiyatı, ahlakı, hukuku, iktisadiyatı, teşkilatı vardır. İşte Osmanlı zimamdarlarının (seçkinlerin ve ileri gelenlerinin) Türk halkına hiçbir kıymet vermemesi yüzündendir ki memleketimizde yanyana olarak iki lisan, iki vezin, iki edebiyat, iki musikî, iki bedi, iki ahlak, iki felsefe, hatta iki türlü din telakkisi vucuda geldi." (3)

Yukarıda belirttiğim gibi mevzu hakikaten derin ve bu mevzular öyle tek kalemde yazılıp çizilecek gibi değil. Şimdilik bu kadar açıklama yeterlidir sanırım. 

"Yol uzun güzergâh zorlu." 

Yeri geldikçe ve fırsat buldukça Osmanlı üzerinde durmaya devam ederiz.

İyilikle kalın.

fy

Kaynaklar
(1) Fazlı Arabacı, Yeni Osmanlıların Dini Ve Siyasi Görüşleri
(2) A.g.e.s, syf. 142
(3) A.g.e.s, syf. 95

14 Mart 2017 Salı

Portakalı soydum ben bir kriz uydurdum.


Gündeme teslim olmamak ülküsüyle gündem üzerine yazmak istemiyorum ancak gündem öylesine güçlü ki biz ona teslim olmamak için bütün hücrelerimizle direnmemize rağmen o tıpkı derinliği belirsiz bir girdap ya da Bermuda Şeytan Üçgeni gibi herkesi kendi rahmine doğru çekmekten geri durmuyor.

Niyetim uzun uzun hamaset yapmak değil. Lafı hiç eveleyip gevelemeden direk konuya gireyim. Hollanda ile yaşadığımız diplomatik krize Umberto Eco'nun "Düşman Yaratmak" isimli denemesinde anlatmaya çalıştığı "düşmanı inşa etme" süreçlerinden bakıldığı takdirde meselenin iç yüzünün daha net anlaşılacağını düşünüyorum.

Birkaç gün önce ruh ikizim Birtan Yücel'in Ayna İnsan Dergisinin 18.sayısında yer alan "1984: İktidar Ve Yabancılaşma" isimli incelemesini bu sayfalarda yayımlamıştım. Yücel'in yazısı dikkatlice okunduğunda orada düşman inşa etmekle ilgili Eco'dan alıntı şu cümle dikkat çekiyor. "Savaş bir toplumun kendini "bir ulus" olarak görmesini sağlar; savaşın karşı ağırlığı olmasa hükümetler kendi meşruiyet alanlarını bile oluşturamazlar."

Yani...

Yanisi şu. Hollanda krizi bütün diplomatik kurallar, teamüller bir kenara bırakılarak, her iki tarafın asıl hedefini tam on ikiden vuracak, "win win" yani "kazan kazan ilkesi" üstüne inşa edilmiş bilinçli bir olmayan düşmanı yaratma eylemidir. Kısaca oy toplamak içindir. Machiavelli'nin ruhuna incil okumaktır.

Merak etmeyin. Görünen köyün ırağı olmaz. Çarşamba günü (yarın) yapılacak Hollanda seçimlerinin ardından 16 Nisan'da Türkiye'deki referandum süreci de nihayete erecek ve sonra her iki ülke yetkilileri sanki hiçbir şey olmamış, bu kriz hiç yaşanmamış gibi ortamı yumuşatan açıklamalarla ilişkilerini "tamamen duygusal sebeplerle" (anladınız siz onu) sürdürmeye devam edeceklerdir.  

Bu hengâmede olan kime mi olacak?

Bu hengâmede olan, her şeyden habersiz kendi halinde süt vermekle meşgulken Hollanda krizine kurban edilerek kesilen ve eti afiyetle yenecek Hollanda ineğine olacak.

Ha bu arada... Evdeki portakalları protesto uğruna sokaklara saçmak, bıçaklamak, çöpe falan dökmek isteyen varsa ziyan etmesin. Göndersin bana. Ben sizin adınıza onları afiyetle ziyan eder; dilim dilim soyar, sever, hepsini tüketirim.

Havalar soğudu. Mart bildiğimiz Mart. Grip olmayalım. 

Aklımıza mukayyet olalım arkadaşlar. 

fy



13 Mart 2017 Pazartesi

Biriken


Her şey birikir
Sözler düşünceler ve nesneler biçiminde
Her şey birikir

Duru sular ters yazılar emek ve gözyaşı
Akıyor sanılan kuruyor sanılan
Haklar haklılıklar, ölüm zulumlar
Uçuyor sanılan her şey birikir
Deney birikir

Bizcil sen de
Kuş mu sandın yalanı yanlışı
Taksan kanatlanır mı?
Yediğin seni yakacak
Vurduğun seni yakacak
Gör cehennem yok mu var mı?

Her şey birikir
Gösteren parmaklar, gören gözler
Susan konuşan birikir
Yargılarlar davasız dosyasız
Silahsız sözcüksüz kansız kavgasız
Dağ mı değil, ova mı
Kent mi alan mı, değil
Bir ülke insan birikir

Gülten Akın, Ağıtlar ve Türküler, YKY Yayınları, syf.22

Düş Kırgınları


"Kadınlar Kuzey'de ne buldular. Şafak, Erica, Çiğdem...ha bu arada bir de eski karısı varmış, o, Handan Hanım... Hepsi şu ya da bu nedenle Kuzey'e âşık oldular. Evet, kadınların işine akıl sır ermez, ama bana sorarsanız neden ortada. O kadınların hepsi kokuyu aldılar. Hem de onu görür görmez: Kadın sevmeyi bilen bir erkeğin kokusunu. Sevgisi geçici değil, kalıcı olan bir erkek, vazgeçmeyi, unutmayı bilmeyen erkek... Sevdi mi, sonsuza kadar sever... Kuzey öyle birisiydi. Sevmekten vazgeçmeyen birisi... Çiğdem'le Kuzey mi! Bilmiyorum, ama aşk sinsidir. Kuluçka döneminde birçok kılığa bürünür: Dostluk, acıma, güven, hatta bazen düşman. Size bir sır! Üç şeyden asla kurtulamayız: gölgemizden, ölüm korkusundan ve aşktan... Bu yüzden kimse Kuzey'e kızmasın; hem neden kızıyorlar? Yazgısının tek kurbanı olduğu için mi?"

Mehmet Eroğlu, Düş Kırgınları, İletişim Yayınları, syf.165

Tarih


Sen bana göründüğünde, en sevdiği kayanın üstünde türkü söylüyordu yaz, türkü söylüyordu az ötemizde ve biz, uzun mavi küreğiyle ayaklarımızın dibinde oynaşan denizden daha deniz, suskunluk, sevecenlik, hüzünlü özgürlük kesilmiştik.

Türkü söylüyordu yaz ve senin yüreğin, ondan uzakta yüzüyordu. Gözüpekliğini öpüyordum, kararsızlığını duyuyordum. Dalgaların saltıklığından, evlerimizi taşıyan eller için öldürücü erdemlerin volta vurduğu o ulu küçük yarlarına giden yol. İnanmaya yatkın değildik. Sarılmıştı çevremiz.

Yıllar geçti. Fırtınalar öldü. İnsanlar gitti. Yüreğinin artık beni görmediğini duyumsamak acı veriyordu. Seviyordum seni. Yokluğunda yüzümün ve mutluluk boşluğumda. Seviyordum seni, her şeyde değişken ve sana sadık.

René Char, Seçme Şiirler, YKY Yayınları, syf. 23
Çeviri: Samih Rıfat

9 Mart 2017 Perşembe

Yüz: 1981


"Ülkemiz, katıksız bir erkekliğin iri fallus gibi dimdik ayakta duruşundan ibaret! Bakan ne görüyor? Asık suratlı, hiç gülmeyen yeteneksiz erkekler ve bu erkeklerin yazacağı, onların sorumlu olduğu bir tarih.

Bizim sevdiğimiz vatan bu mu? Ruhu, dokusu, sezgileri ve öfkesi hep erkeksi, adından başka hiçbir öz taşımayan vatanımız."

Mehmet Eroğlu, Yüz: 1981, syf. 406

8 Mart 2017 Çarşamba

Aynı Yalınlıkla Ölmek İsterim


Aynı yalınlıkla ölmek isterim
Kırda bir çiçek gibi, sakin, gösterişsiz.
Mum yerine yıldızlar parlasın üstümde
Yeryüzü uzansın altımda sessiz.

Ben aydınlık ve özgürlük delisiyim
Varsın hainleri gizlesinler soğuk bir taş altında
Dürüstçe yaşadım ben, karşılığında
Yüzüm doğan güneşe dönük öleceğim.

José Marti
Çeviri: Ataol Behramoğlu

6 Mart 2017 Pazartesi

1984: İktidar ve Yabancılaşma



“Edebiyatın, gerek özsaygı kazanmada gerekse saltıkçı devlete ve hiyerarşik topluma karşı insana yakışır istemleri açıkça dile getirmede orta sınıfın özgürleşim hareketlerine yardımı dokunmuştur.” (Eagleton, 1998: 12)  George Orwell’in “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört” isimli kitabının arka kapağındaki tanıtım yazısında yer alan ‘geleceğe ilişkin kâbus senaryosu (…) yalnızca yarına değil, bugüne de ilişkin bir uyarı çığlığıdır’ ifadesi, Eagleton’un belirttiği “saltıkçı devlet” kavramıyla örtüştürülünce toplum ve insanlık adına dikkat çekici bir sonuca ulaşılır zira buradan hareketle Orwell kült kitabı “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört” ile kurduğu distopyada  bir yandan iktidarın “çağcıl eleştiri”sini yaparken diğer yandan da eleştirel politik roman türünün en iyi örneklerinden birini kurgulamadaki ustalığıyla yirminci yüzyıl edebiyatına damgasını vuran yazarlardan biri olmuştur denilebilir.

Çağcıl eleştiri, eleştirel politik roman dedik. Konuya bu kavramlara ilişkin yapılmış iki açıklamayla devam edelim.

Terry Eagleton’a göre çağcıl eleştiri, saltıkçı devlete karşı verilmiş bir savaşımdan doğmuş; bu savaşım     sonucu varolabilmişti. Günümüzdeyse, eleştiri yine devlete, ama bu kez burjuva devletine karşı savaşım vermelidir. Bu savaşım hepimizi ilgilendirmekte, hepimizin geleceğine yön vermektedir. Bu yüzden eleştiri, “kültür endüstrisinin” öğütücü çarklarından kurtarılarak köklü toplumsal dönüşümlerin kaldıracı yapılmalıdır. İşçiyseniz işinizden, öğrenciyseniz okulunuzdan, üniversitede hocaysanız kürsünüzden, düşünürseniz başınızdan olmayı bu ideal uğruna hâlâ göze alamamışsanız biliniz ki olanlarda sizin de parmağınız var ve sizi mahkûm etmek eleştirinin görevidir. (Eagleton, 1998: Kitap Arka Kapak)

“Eleştirel Politik roman denildiğinde ise, geniş anlamda herhangi politik bir olay veya olguyu sorgulayıcı veya eleştirel bir yaklaşımla dile getiren yapıtlar anlaşılmalıdır. Burada yazarın doğ­rudan bir güdümlülüğü söz konusu değildir. Yazar,  olayların kendisini gerçekçi bir biçimde vermek yerine, belli bir mesafeden okuyucuyu onlar üzerinde düşünmeye götürecek sorgulamalara yer verir. Doğrudan taraf tutmaz, amacı bireyleri politik olay ve olgular üzerine yeniden düşünmeye zorlamak ve böylece politik düzlemde bir bilinç oluşturmaktır. Zaman zaman kışkırtıcı bir anlatım tutumu söz konusu olsa da eleştirel romanın yazarı doğrudan yönlendirici olmaktan kaçınır. Eleştirel politik romanın konuları ilk bakışta doğrudan politikayla ilişkili gözükmeyebilir.  Söz konusu ya­pıtları politik roman sınıfına sokan en karakteristik öğe, içeriğin politikayla olan ilişkisi ve anlatıcının bakış açısıdır.  Burada en somut ölçü,  politika öğesinin romanı kapsamış olmasıdır. Yani politik olaylar, politik kişiler, politik bir atmosfer ve sorgulayıcı ve eleştirel bir bakış açısının hâkim olmasıdır.” (Eyigün: Güdümlü Politik Roman İle Eleştirel Politik Roman Türlerinin Karşılaştırılması Üzerine)  

Bin Dokuz Yüz Seksen Dört’te olaylar Okyanusya isimli distopik bir ülkede geçer.  Ülke yönetimi ve iktidarın gücü parti ve partiyi simgeleyen “Büyük Birader”in tekelindedir. “Büyük Birader” gücünü iç parti görevlileri, düşünce polisi, bakanlık çalışanları aracılığıyla kullanır. Okyanusya toplumunu oluşturan proleterler nefes aldıkları her yerde “Büyük Birader”in posterlerini görür, tele ekrandan sesini duyar, gündelik hayatın içinde karşılarına çıkan ve zafer markası vurulmuş her nesnede, her eşyada örneğin parada, posta pulunda, sigara ambalajında, içecek şişelerinde, bayraklarda, kitaplarda ve akla gelebilecek her şeyde “Büyük Birader”in “gözleriyle insanları izliyormuş gibi” kendilerine bakan resimleriyle karşılaşırlar.

Okyanusya’da farklı fikirlere asla tahammül yoktur. Muhalif tek ses Emmanuel Goldstein, partinin propagandasının yapıldığı “Nefret Haftasında” iktidar düşmanı bir hain olarak gösterilen yegâne kişidir. “Her zamanki gibi, halkın düşmanı Emmanuel Goldstein’ın yüzü ekranda belirdi. İzleyiciler arasında, orada burada fısıltılar dolaştı. (…) Goldstein doğru yoldan sapmış bir haindi. (…) O, en büyük hain, partinin saflığını kirleten bir adamdı. Parti’ye karşı olan, bunu izleyen tüm suçlar, ihanetler, sabotaj eylemleri, karşı doktrinler, sapmalar onun öğretilerinden kaynaklanıyordu.” (Orwell, 2008:18) Aslında Goldstein parti tarafından inşa edilmiş tehdit unsuru bir düşman imgesi, fikirleriyle savaşılması, toplum nezdinde itibarının düşürülmesi, mağlup edilmesi gereken bir figürdür. Çünkü dışarıda Avrasya ve Doğu Asya, içerde Goldstein ile savaşan partinin sürdürdüğü organize savaş hâli, güncellenen savaş haberleri, partinin meşruiyet kazanmasını sağlayan, toplumu ortak hedef etrafında kenetleyen bir nevi tutkala dönüştürülmüştür.

Umberto Eco “Düşman Yaratmak” isimli makalesinde 1968’de Amerika’da, isimsiz bir yazar tarafından yazılan Iron Mountain Gizli Raporu: Barış İhtimali Ve İstenirliği başlıklı yazıdan yola çıkarak savaşla ilgili ilginç tespitlerde bulunur.

“Ama savaşmak için savaşacak bir düşman gerekli olduğu için, savaşın kaçınılmaz olması, düşmanın kişileştirilmesinin ve inşa edilmesinin kaçınılmaz olması anlamına gelir. Dolayısıyla bu yazıda büyük bir ciddiyetle, Amerikan toplumunun tamamının bir barış toplumuna dönüştürülmesinin bir felaketle sonuçlanacağı, çünkü insan toplumunun uyumlu bir şekilde gelişmesinin temelini oluşturan tek şeyin savaş olduğunu belirtiyordu. Savaş durumunun organize israfi, toplumun sağlıklı gidişatını düzenleyen bir emniyet supabı görevi görür. Savaş, stok sorununu halleden bir araçtır. Savaş bir toplumun kendini bir “ulus” olarak görmesini sağlar; savaşın karşı ağırlığı olmasa, hükümetler kendi meşruiyet alanlarını bile oluşturamazlar; sınıflar arası dengeyi sağlayan ve antisosyal unsurlardan yararlanılmasına izin veren tek şey, savaştır. Barış, istikrarsızlığa ve gençler arasında suça yol açar; savaş, bütün başıbozuk güçleri en doğru şekilde yönlendirerek onlara “statü” kazandırır. Ordu, mirastan mahrum edilenlerin ve adapte olamayanların son umududur; toplumu otomotivin gelişimi gibi, savaşa dayalı olmayan kurumlar için bedel ödemeye hazırlayan tek şey, hayat ve ölüm üzerinde yetkiye sahip olan savaş sistemidir. Savaş ekolojik açıdan da, canlı fazlalığı açısından bir emniyet supabı oluşturur. XIX. yüzyıla kadar savaşlarda sadece toplumun en güçlü üyeleri (savaşçılar) ölüp işe yaramayanlar kurtulurken günümüzdeki sistemler sivil merkezleri bombalayarak bu sorunun da çözümünü sağlamıştır. Bombardımanlar, âdet haline gelen çocuk ölümleri, dini açıdan cinsel riyazet, zorunlu hadım edilme veya ölüm cezasının yaygın kullanımına gören nüfus artışını daha iyi sınırlar. Nihai olarak da, çatışma durumlarının ağır bastığı, gerçek anlamda “insancıl” sanatın gelişmesini sağlayan savaştır. Böyle olunca, düşmanı inşa etme süreci yoğun ve sürekli olmak zorundadır. George Orwell, Bin Dokuz Yüz Seksen Dört’te bunun çok iyi bir örneğini sunar.” (Eco: 2014: 35, 36)

Parti’nin sürekli gerçek dışı veriler üreterek toplumu yanılttığı Okyanusya’da sosyal yaşam yok derecesindedir. “Proleterlerin ilgisini çeken tek sosyal olay piyangodur. Piyangoda büyük ikramiyeyi kazananlar ise düşsel kişilerdir.” (Orwell, 2008: 80) Yapılan bütün etkinlikler, yaşamın her anı partinin denetimi altında bulunduğu için mutlak iktidar gücünü elinde tutan parti tele ekranlardan adım adım bireyleri izlemekte, insanların geçmişini silmekte,  mahremiyet alanını daraltmakta, saf aşk, tutku ve cinselliği yok etmek isterken, aile içinde ebeveynlerin sistem dışı konuşmalarını, muhalif tavır ve hareketlerini, çocukları casus gibi kullanarak kontrol etmektedir.

Okyanusya’da herkes sadece “Büyük Birader”i sevmek, parti ilkelerine uymak, partinin düşmanla, ülkenin gelişimiyle ilgili verdiği uydurma istatistikî bilgileri koşulsuz şartsız kabullenmek zorundadır. Aksi halde ceza ve şiddet kaçınılmazdır. Öyle ki partinin denetimindeki tüm baskıcı uygulamalar neticesinde bireyler âdeta kapana kısılmış gibi sindirilmiş, Okyanusya halkı sorgulamaktan, düşünmekten, tartışmaktan, partiyle çatışmaktan korkan, sürekli parti ve iktidar lehine hareket etmeyi normal davranış biçimi olarak gören bir sınıfa dönüşmüştür. 

Fransız filozof Michael Faucault’ya göre “iktidar, her kurumun başka bir yerde yeniden canlanabileceği, kesip atılması gereken sistemde cisimleşmiştir.” Faucault, “İktidar ve bilginin birbirini gerektirdiğini” yazıp, “ne bilgi alanının yapısıyla bağlantısız bir iktidar ilişkisi ne de aynı zamanda iktidar ilişkilerini yapılandırmayan veya saymayan bilgi olur” diyor. Faucault’a göre özgürlük ve bireyselliği cisimleştirmekten çok uzak olan postmodern devlet, mutlak iktidarı somutlaştırır. Bu, olağandışı sinsi bir iktidardır. Faucault, Discipline and Punnıshment’ta bireyin, “Halihazırda kendisinden daha derin bir tahakkümün etkisinde” olduğunu söyleyip şunları ekler: “Kişiyi mesken edinen ve mevcut eden “tin’in (biyolojik bedenle, öznellik ve kişilik arasında kalan yer anlamında) kendisi, beden üzerinde iktidarın tatbik edildiği hâkimiyet faktörü, politik anatominin bir aracı, etkisi ve bedenin hapishanesidir.” (Niedzviecki, 2011: 162,163)

Çatışma ve sınıf ise, “Marks’ın modern sosyolojiye armağan ettiği iki temel kavramdır. Ona göre toplumsal yapının temel niteliği değişimdir, değişim ise çatışmayı, yani sosyal sınıflar arasındaki mücadeleyi ifade eder. Döneminin diğer düşünürleri gibi ilerlemeci bir anlayışa sahip olan Marks, “Çatışma olmadan ilerleme olmaz” der. “Uygarlığın bugüne değin izlediği yasa budur.” Marks’ın çatışma kuramına göre insanlar çıkar duyguları için mücadele eden bir yapıya sahiptirler. Eğer insanlar çıkarları için hareket etmiyorlarsa başkalarının lehine çalışan bir sosyal sistem tarafından kendi çıkarları konusunda kandırılmış demektir. Bu temelden hareketle gerek tarihteki toplumlar gerekse modern toplum farklı çıkarlara sahip iki toplumsal sınıf arasında diyalektik (çatışma) çerçevesinde çözümlenmelidir. Fikirler ve “ideoloji”ler gücü elde etmek isteyen sınıfın çıkarları doğrultusunda geliştirilirler ve diğer sınıfın çıkarlarının farkında olması engellenir. Farklı sınıfların çıkarlarının birbiriyle bağdaşması imkânsızdır zira bir sınıfın ekonomik anlamdaki kazancı ancak diğer sınıfın kazancının sömürülmesi ile sağlanır.” (Bilgin, 2010: 51)

Kitabın kahramanı Winston Smith Okyanusya’nın Doğruluk Bakanlığı Arşiv Dairesinde çalışmakta karizmatik lider “Büyük Birader”den nefret etmektedir. Winston, partili arkadaşlarıyla konuşurken otoriteye teslim olmuş görünür ve “Parti’ye bağlılık düşünmemek, düşünce gereksinimi duymamaktır. Parti’ye bağlılık bilinçsizlik demektir,” (Orwell, 2008: 52) görüşünü savunur. Tek başınayken tuttuğu günlüğe ise “Eğer bir umut varsa, proleterlerdedir” diye yazmaktan çekinmez. “Eğer bir umut varsa proleterlerde olması gerekiyordu, çünkü Parti’yi yıkacak güç, ancak Okyanusya nüfusunun yüzde seksen beşini oluşturan, hoşlanmış bu kaynaşan kitleden yaratılabilirdi.” (Orwell, 2008: 66) Proleterler, “Bilinçleninceye dek başkaldırmayacaklar, başkaldırmazlarsa da bilinçlenemeyecekler,” diye düşünmektedir Winston Smith.

Zihninden geçirdikleri sebebiyle “Düşünce Polisi”ne yakalanmak istemeyen Smith, kendisi gibi muhalif düşünceler içinde olan Julia ile tanıştıktan sonra cinsel içgüdünün parti tarafından baskılanmaya çalışılan gücünü keşfeder. “Parti’nin amacı yalnızca, kadınlarla erkeklerin arasında, sonradan denetleyemeyeceği bağların oluşmasının önüne geçmek değildi. (…) Sevgi değil de, ister evlilikte olsun, ister evlilik dışı olsun, cinsellikti tehlikeli olan.” (Orwell, 2008: 63)  Burada kastedilen tehlike ya da partinin cinselliği baskılamadaki amacının bireyin doğuştan gelen zihinsel yetisinin engellenerek doğal tutkuların köreltilmesine yönelik olduğu çok açıktır. Çünkü her bireyde var olan yeti, insanın düşünmesini, sorgulamasını, arzulamasını, haz duymasını olanaklı kılan melekelerin bütünüdür. Yeti iktidardır, aktif güçtür, erktir. Bu sebeple de: “Yalnızca birine duyulan aşk değil, bu hayvansal içgüdü, bu dokunulmamış tutku; Parti’yi parçalayabilecek yegâne güç buydu.(…) Bu parti’ye indirilmiş bir darbeydi. Sevişmek siyasal bir eylemdi. ” (Orwell, 2008: 114)

Fırsat buldukça Julia ile buluşmaya devam eden Smith ilişkilerinin mahremiyetini gizleyeceği, tele ekranların olmadığı bir mekân arayışına girer. “Nefret Haftası” etkinliklerinin düzenlendiği günlerde eski eşyalar satan Bay Charrington’un dükkânının üstündeki odayı kiralar. Kiraladığı odada Julia ile birlikte daha sık vakit geçirmeye başlar. Bu süreçte Julia’yı da yanına alarak kendisi gibi muhalif zannettiği partinin üst yöneticilerinden O’Brien’a düşüncelerini açıklar. O’Brien’ın gönderdiği ve Emmanuel Goldstein tarafından yazılmış yasak kitabı okur.

Günün birinde, üstelik güvenilir zannettiği Bay Charrington’dan kiraladığı odada “Düşünce Polisi”ne yakalanan Winston Smith, cezaevine konulur. Sorguya alınır. Orada O’Brien’ın partiye ve partinin ilkelerine sadık birisi olduğu gerçeğiyle yüzleşir. Cezaevinde işlediği düşünce suçu sebebiyle işkence ve şiddet görür. Bir süre sonra yaşadığı şiddete, psikolojik baskıya dayanamayan Winston Smith’in tüm direnci kırılır ve ruhunu iktidara satarak sistemin istediği gibi düşünen, konuşan bireylerinin safına katılır. “Artık sokaklarda çığlık atmıyordu. Sevgi Bakanlığı’na geri dönmüştü. Her şey bağışlanmıştı, ruhu kar gibi bembeyazdı. Halk mahkemesindeydi, itiraf ediyor, herkesi ele veriyordu.” (Orwell, 2008: 258) Nihayetinde Winston Smith kendisini  “Kahrolsun Büyük Birader” düşüncesine götüren belleğinden uzaklaşarak kendi bilincine yabancılaşır ve “Büyük Birader”i sevmeye başladığını düşünürken beynine giren bir kurşunla öldürülür.

Okyanusya toplumunda karizmatik otoriteyi simgeleyen “Büyük Birader”in meşruiyetini hukuk ve yasalardan değil şanlı devrimden alan dokunulmazlığına, geçmişin izlerini silen, tarih kitaplarını değiştiren partinin uygulamalarına sessiz kalan, yapılan her şeyi kabullenerek iktidara itaat eden bireylerin durumu ve Winston Smith’in geçirdiği kişilik evrimi okurlara “Yabancılaşma” kavramını düşündürür.

“Yabancılaşmanın özünde kişinin kendi benliğini unutması ya da benimsememesi yatar. Kişi bir başkasının, bir eşyanın, bir yasal kurumun karşısında kendini yitirmiş, ona bağımlı hale gelmiştir. Kendini dünyanın merkezi, fiillerinin sahibi olarak görmez; tersine, fiilleri ve bu fiillerin sonuçları, onun boyun eğdiği, hatta taptığı efendileri olmuştur.” (Fromm, 1990: 134)

“Taparcasına sevmenin bir yabancılaşma işareti olduğunu belirten Fromm, ilk yabancılaşma biçimlerinin puta tapıcılıkta ortaya çıktığını, bireylerin siyasî kurumlara ya da kişilere ve akıldışı tutkulara  (ihtiras, servet, kudret) tapmasının da mümkün olduğunu söyler. Bunların hepsinde ortak olan şey, bireyin kendine yabancılaşma sürecidir” (Bilgin, 2010: 186)  ve George Orwell, “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört” ile bu süreci hem Winston Smith karakteri üzerinden hem de yaşadığı çağın politik eleştiri biçemi diyebileceğimiz bir kurguya yaslanarak anlatmıştır.

Birtan Yücel

Kaynaklar
1-Eagleton Terry (1998) Eleştirinin Görevi, Ankara, Bilim Ve Sanat Yayınları
2-Orwell George (2008) Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, Can Yayınları
3-Dç. Dr. Eyigün Sabri (2006) Güdümlü Politik Roman İle Eleştirel Politik Roman Türlerinin Karşılaştırılması Üzerine
4- Eco Umberto (2014) Düşman Yaratmak, İstanbul, Doğan Kitap Yayınları
5-Niedzviecki Hal (2011) Ben Özelim! Bireylik Nasıl Yeni Konformizm Haline Geldi, Ayrıntı Yayınları
6-Bilgin Vejdi (2010) Bizi Kuşatan Toplum Sosyolojiye Giriş, Düşünce Kitabevi Yayınları
7-Fromm Erich (1990) Sağlıklı Toplum, İstanbul, Payel Yayınları

3 Mart 2017 Cuma

Şiir Gibi İntihar mı? Şiir Gibi Yaşamak mı?


Gidiyorsun
Pencereni geceye kapatıp
Sabaha açıyorsun.
Gidiyorsun
Ölüm kapını çalıyor
Beklenen bir konuk gibi
Kapıyı koşarak açıyorsun.
Sözlerin bir intihar beyazı
Yüreğinde yalnızlık ayazı
Sarılıp ölümün kollarına ısınıyorsun.
Kapatmamışsın gözlerini
Bu kirli dünyayı görmezden geliyorsun.

Yüzünde buruk bir tebessüm var
Gözlerinde yüreğindeki yıldızlar.
Şimdi senin kan damlayan dudaklarında
Bir şiirdir intihar!.

Yukarıdaki şiir Esat Selışık’ın. Yazının başlığını da şiirden esinlenerek oluşturdum. Çünkü bu yazının oluşumuna Esat Selışık ile yaptığımız sohbetin katkısını yadsıyamam.

Esat, Ceyl’an Ertem’i sordu bana. Biliyorum dedim. Ara sıra, fırsat buldukça dinlerim. Ertem’in “Efsunlu Dünya”  isimli klibini izlemiş. Klibin içindeki sahnelerden etkilenmiş. Klipteki görüntüler aklına Evelyn McHale’i getirmiş. Evelyn McHale kim? 1 Mayıs 1947’de New York Empire State Binasının 86.katından atlayarak intihar eden Amerikalı bir kadın.

Medyada “dünyanın en güzel intiharı” diye bilinen ve Evelyn McHale’i unutulmaz kılan intihar eylemi şöyle gerçekleşiyor.

Evelyn; 1923 yılında yedi kardeşin altıncısı olarak Amerika’da doğuyor. Annesinin adı Helen, babası Vincent McHale. Anne Helen, nedendir bilinmez yedi çocuğu da babaya bırakarak günün birinde evi terk ediyor. Evelyn, reşit olduğunda New York’a yerleşiyor. Burada abisi ve abisinin eşiyle birlikte yaşama tutunmaya çalışıyor. Manhattan’da bir şirkette muhasebeci olarak çalışan Evelyn âşık olduğu Barry Rhodes adlı gençle nişanlanıyor. Evlenmeyi, kendi yuvasını kurmayı hayal ediyor. Ailesinde herkesin düğün beklediği günlerde 24 yaşındaki Evelyn bir Mayıs sabahı 33.Caddede yerel saat: 10:40’ı gösterirken Empire State Binasının 86.katındaki gözlem platformuna çıkıyor. Ceketini binanın korkuluklarına asıyor. Çantasını ve cüzdanını yere bırakıyor. Ardından gövdesini boşluğa bırakıyor.

Evelyn’in asfalt zemine düşmekte olan gövdesi tam o sırada caddeden geçmekte olan Birleşmiş Milletler Meclisine ait bir Cadillac’ın üzerine düşüyor. Çantasında bulunan notta “ailemin ya da dışarıdan hiç kimsenin, hiçbir parçamı görmesini istemiyorum. Size ve aileme yalvarıyorum lütfen bedenimi yakarak yok edin, benim için anma veya tören düzenlemeyin” diyen Evelyn McHale’in unutulma, yok olma isteği, olay yerinden dört dakika sonra tesadüfen geçmekte olan genç bir fotoğrafçılık öğrencisi  Robert C. Wiles’in Cadillac üzerindeki cesedin fotoğrafını çekmesi sayesinde gerçekleşmiyor. Robert C. Wiles’in çektiği fotoğraf Evelyn McHale’i Amerika'da âdeta bir intihar ikonuna dönüştürüyor.


Fotoğraf dikkatle incelendiğinde Evelyn McHale’in vücudunun hiç bozulmadığı, gövdesinde ne bir kanama, ne de bir yara bere izine rastlanmadığı görülüyor. Yüzünde dingin, huzurlu bir ifade, sol avucunda nişanlısının armağan ettiği inci kolyeyle Evelyn McHale’in gövdesi  intihar etmiş birinden ziyade uykusunda güzel düşler gören insanların ruh hâline benziyor.

Elias Canetti ”Kurtarılmış Dil” isimli kitabında ölümü insana yakıştıramaz ve insanın en büyük düşmanının ölüm olduğunu belirtir. İntihar insan için hazin bir son. İnsan bütün karamsarlığına, çevresiyle, hayatla uyumsuzluğuna rağmen yaşama tutunmalı. İnsanın yaşama vedası bu kadar kısa olmamalı. Şairin dediği gibi. “Doğmak uzun bir veda faslıdır.”

İşyerindeki bilgisayarda kısıtlamalar olduğu için gün içinde müzik dinlemem video izlemem imkânsız. Akıllı telefon kullanmadığım için cep telefonumdan da video vs. gibi kayıtlara ulaşmam zor. Bu sebeple dün akşam eve gider gitmez laptopdan Ceyl’an Ertem’in “Efsunlu Dünya” isimli klibini izledim. Esat haklıydı. Ceylan Ertem klipteki görüntülerle Evelyn McHale’in intiharına göndermelerde bulunuyor, Ertem’in siyah bir araç üzerine uzanmış çekimleri şiirdeki “tevriye” sanatının bir benzerinin görsellikle duyumsatıldığını düşündürüyordu.

Çinli bilge Sun Tzu “sanatın zirvesi sanatı gizlemektir” der.

Ceyl’an Ertem’in “Efsunlu Dünya” klibi için onun sanatının zirvesi demek yanlış olur mu?  Olmaz. “Hadi ya” diyenlere yanıtım hazır. “Bu benim öznel görüşüm.”

Ertem müzik sanatının içine gizlenmiş şiirsel görüntülere yer verdiği “Efsunlu Dünya” isimli şarkısında ölümü kurtuluş gibi düşünenlere, acıdan, sancıdan, yaradan bunalanlara korkmayın diyor. Şiir gibi intihar etmek yerine şiir gibi yaşamayı öneriyor belki de. İyi de ediyor.

Ceyl’an Ertem dinlemeyen var mı? Dinleyin bence. Seveceksiniz.

“Yordu kırdı döktü efsunludur dünya
Kolaya kaçanlar sezemiyor asla
Acı sancı yara muhteşemdir korkma
Doya doya dokunsun o solukla sana”

fy