Edebiyat Dergilerinde Kötü Şiir Enflasyonu

Edebiyat dergileri deyince akla ilk gelenlerden biri de Schopenhauer’in “Edebiyat Dergileri Ne İşe Yarar” başlıklı yazısıdır. Schopenhauer: “Zamanımızda çalakalem yazmaktan mütevellit oluk oluk mürekkep sarfiyatına ve dolayısıyla gittikçe yükselen beş para etmez süprüntü kitapların seline karşı edebiyat dergileri bir bent, bir set işlevi görmelidir” derken, bizden bir isim Sait Faik: “Bir dergi bir fikir, bir dert yüzünden sevişen insanların toplandığı yer olmalıdır” görüşündedir.

Bir fikir, bir dert yüzünden toplanmak edebiyat dergisi yayımlamak için tek başına yeterli midir? Hiç kuşku yok ki toplanma sürecinden sonra, derginin yaşatılması ve uzun soluklu olması için o derginin mutfağında sürekli yazacak bir çekirdek kadronun da mutlaka oluşturulması gerekmekte,  ilerleyen dönemde çekirdek kadro yeni katılımlarla kaynaşarak, dergi içeriği zenginleştirilmelidir. Çünkü edebiyat ortamını dergilerden izleyen okurlar özellikle şiirde hep aynı isimleri okumak yerine dergilerde yeni isimler, birbirinden farklı özgün ürünleri de görmek isterler.

Bu çok doğaldır fakat bu durum hem dergiler, hem de editörler için yüksek bir riski de beraberinde getirir. Şöyle ki; yeni isimlerle derginin yazar kadrosu zenginleşirken yayımlanan metinler aynı oranda güçlü değilse, dergi giderek sıradanlaşır, gün geçtikçe varlığı tartışılır hâle bile gelir. Benzer bir risk dergiyi çekirdek kadroda yer alan isimlerle yayımlamayı sürdürme kararında da geçerlidir. Eğer ki çekirdek kadro her sayıda birbirinin kopyası şiir metinleri üretiyor, bir önceki yazdığı şiirde ortaya koyduğu sözü bir sonraki şiirinde aşamıyorsa ve editörün bunu önlemek için herhangi bir çabası yoksa dergi zamanla “kanon”laşır, artık belli bir azınlık kitle dışında izlenmez olur. Burada dengeleri doğru kurmanın, isimlere değil metinlere öncelik vermenin sorumluluğu tamamen editöre aittir ve şiirde yeni isimlerin edebiyata kazandırılması ancak ve ancak dergi yönetimlerinin editör seçimlerinde şiir sezgisi yüksek, şiir bilgisi tartışılmaz isimlerle çalışmayı tercih etmesiyle mümkün olabilir.

Yukarıda anlatmaya çalıştığımız riski, iktisat kuramında çok bilinen “kötü para, iyi parayı kovar” sözüyle örtüştürerek özetleyecek olursak günümüz edebiyat dergilerinde kötü yazılmış şiirlerin, iyi şiirlere oranla çok daha fazla yayımlandığını ve edebiyat ortamında kötü şiir enflasyonu dönemi yaşandığını söyleyebiliriz.

Kötü şiir yayımlama sürecinin gelişiminde en başat davranışların  başında kimi editörlerce kendi dergisini, kendi yayımladığı şiirleri merkeze koyma, eş, dost, yandaş üçgeniyle oluşturulan kanonlarda hep aynı isimlerle bir şiir iktidarı kurma, kurulan iktidarı ne pahasına olursa olsun koruma çabasının geldiğini, hattâ kimi dergilerin şair ve yazarlara yaş sınırı koymak gibi saçma sapan uygulamalarıyla, edebî etikten yoksun bu tavırlarını inatla ve fütursuzca sürdürme alışkanlıklarının kötü şiir enflasyonunu daha da körüklediğini düşünüyorum. 

Konuya katkı yapması açısından geçtiğimiz yıllarda Hayriye Ünal’la yaptığımız bir söyleşide; edebiyat dergileri ve yayımlanan şiirlerle ilgili kendisine yönelttiğim soruya Ünal’ın verdiği yanıtın,  günümüzde yaşanan kötü şiir enflasyonunu en iyi açıklayan analizlerden biri olması sebebiyle hatırlamaya, Hayriye Ünal’ı tekrar okumaya değer buluyorum. 

“Dergileri önemli hatta vazgeçilmez buluyorum. İşlevini yerine getiren dergiler var muhakkak. Ancak içinde olduğumuz dönemi düşünerek yanıtlarsam, çoğunlukla kötü şiirin meşrulaşmasını sağlayan zeminlere dönüştü dergiler. Sözün zavallılaşmasını körükleyen bir tutum hissediyorum dergilerde. Merkezî addettiğimiz dergilerin editörleri şiiri önemsemiyor bile. Tavır dergileri ise tavırlarını haklı çıkarma peşinde, şiirin en belirgin kalitelerini göz ardı etme pahasına, mafya türü ilişkiler doğrultusunda şiir yayımlıyor. Ben bunu rüşt ispatı için yeterli saymıyorum. Kısmî bir reşitlik olabilir bu. Tartışmalı yani. Çoğunlukla bütün dönemlerin birbirine az çok benzediği gibi düşüncelerim vardır. Ama 2000 sonrası dönemde, ayrıksı bir biçimde, şiir kalitesini tartışmaya açmanın gereksiz olduğunu vurgulayan bir dönem oldu. Ha internette bir tık ha dergide bir hık. Gemisini kurtaran kaptan diyebiliriz. Buradan duyuralım madem yeri gelmişken: Kötü şiire “kötü şiir” diyecek yiğitler aranıyor.”

fy